logopedsko-defektološki kutak
MUCANJE (POREMEĆAJ TEČNOSTI GOVORA SA POČETKOM U DETINJSTVU)
U najnovijem, petom izdanju Dijagnostičkog i statističkog priručnika za mentalne poremećaje (DSM) poremećaj tečnosti sa početkom u detinjstvu – mucanje svrstan je u neurorazvojne poremećaje. Ovaj poremećaj nastaje u vreme kada se neuronska mreža (koja podupire jezik i govor) i emocionalne funkcije ubrzano razvijaju. Prema DSM-5 Međunarodnoj klasifikaciji bolesti mucanje se definiše kao:
A. Smetnja u normalnoj tečnosti i vremenskom modelu govora koja je neprimerena starosti osobe i njenoj jezičkoj veštini, vremenski traje, a karakteriše se čestim i istaknutim pojavama jednog (ili više) od sledećeg:
1. ponavljanje glasova i slogova
2. produžavanje zvukova suglasnika i samoglasnik
3. ,,razlomljene reči’’ (na primer: pauze unutar reči)
4. čujno ili tiho blokiranje (ispunjene ili neispunjene pauze u govoru)
5. okolišanja ili cirkumlokucije (zamene reči kako bi se izbegle problematične)
6. izgovaranje reči uz jaku telesnu napetost
7. ponavljanje jednosložnih reči (na primer: ,,ja-ja-ja-ja-ja ga vidim’’)
B. Smetnja uzrokuje anksioznost zbog govorenja ili ograničenja u aktivnoj komunikaciji, socijalnoj interakciji i radnom učinku, pojedinačno ili u bilo kojoj kombinaciji.
C. Početak simptoma je u ranom razvojnom razdoblju (Napomena: Slučajevi sa kasnim početkom dijagnostikuju se kao poremećaj tečnosti govora sa početkom u odrasloj dobi).
D. Smetnja se ne može pripisati motoričkom deficitu govora ili senzornom deficitu, slabijoj tečnosti povezanoj sa neurološkim oštećenjima (na primer: moždani udar, tumor, trauma) ili drugim zdravstvenim stanjem i ne može se objasniti nekim drugim psihičkim poremećajem.Čitanje i pisanje su posle govora i jezika najznačajnije i najsloženije čovekove funkcije. Do polaska u školu kod dece se intenzivno razvija jezik, nakon čega sledi razvoj i sticanje čitavog niza novih sposobnosti, kao što su čitanje, pisanje i pravopis.
Podaci o učestalosti mucanja zavise od metodologije istraživanja, od toga da li se ispituje prevalencija ili incidencija, kao i od starosne grupe koja se opisuje. Podaci iz Nacionalne ankete zdravlja dece SAD-a od 1997. godine do 2008. godine pokazali su da je prevalencija u grupi dece 3-10 godina 1,99% dok je u grupi dece 11-17 godina iznosila 1,15%.
Istraživanja su pokazala i da je incidencija mucanja 5,12% u populaciji dece do 9 godina života; nakon tinejdžerskog perioda incidencija ostaje relativno stabilna; celoživotna incidencija je 5%. Početak mucanja se najčešće odvija od 24. do 42. meseca. Dečaci počinju mucati nešto kasnije od devojčica.
Mucanje ne nastaje kao rezultat roditeljskih postupaka. Etiologija ovog poremećaja je kompleksna i nedovoljno razjašnjena. Nasledna komponenta igra veoma značajnu ulogu. Dvoje od troje dece koja mucaju imaju istoriju mucanja u porodici. Mucanje je složen poremećaj, njegov model transimisije gena je veoma kompleksan i sa vrlo složenom ulogom pola. Više se devojčica oporavlja što može ukazivati na to da su specifični polni faktori uključeni u nastanak mucanja i u mogući oporavak od mucanja. Individualna okolina ima značajan udeo u oporavku ili nastavku mucanja.
Na početku mucanja kod 36% dece javlja se ponavljanje glasova, kod 23% dece bezglasni zastoji, a kod 14% dece napete blokade govora. Kod 75% dece ti simptomi, više ili manje postupno, prirodno ili uz pomoć terapije, za godinu ili dve iščeznu. Glavna odlika dečijeg mucanja je velika varijablinost.
Kod dece koja mucaju postoje brojne individualne razlike u zavisnosti od:
- vremena početka mucanja (rani ili kasniji početak);
- načina na koji je mucanje počelo (naglo ili postupno);
- tipa simptoma (ponavljanje slogova ili čitave reči, produžavanje glasova ili postojanje napetih zastoja-blokova, postojanje tremora);
- postojanja ili odsustva simptoma brzopletosti i ,,mumlajućeg’’ govora;
- svesnosti o postojanju simptoma;
- brzine govora.
Iako ih ima mnogo, ne postoji opšteprihvaćena teorija ni model mucanja. Određivanje radi li se o početnom mucanju dece u uzrastu od dve, tri ili četiri godine spada u složenije postupke u okviru logopedskih procena. Pojavna slika mucanja u prvim mesecima ili godinama poremećaja može varirati u jačini i tipu simptoma što značajno otežava predviđanje njegovog daljeg toka. Deca koja se nakon nekoliko meseci oporave od mucanja u prvim nedeljama mucanja mogu imati česta, napeta i oku posmatrača, vrlo uočljiva zapinjanja u izgovoru reči, kao i čitav niz propratnih simptoma. Isto tako, deca koja će nastaviti da mucaju mogu na početku pokazivati prilično neupadljiv način ponavljanja slogova i reči.
Važno je istaći podatak da 15 do 25% dečijih mucanja prerasta u hroničan, a nekad i u celoživotni poremećaj. Potpun oporavak događa se kod 12% dece u prvoj godini mucanja, dok 62% dece prestane da muca nakon tri, a 75% nakon četiri godine od početka mucanja. Devojčice prestaju da mucaju u proseku nakon dve i po godine, a dečaci tri godine nakon početka mucanja. Ukratko, dete koje je tek počelo da muca ima 75% (ili više) šanse za prirodni oporavak, ali nakon tri godine mucanja, verovatnoća za takav oporavak smanjuje se na samo 15%. Dakle, za ono što se smatra razvojnim mucanjem ako traje duže od godinu ili dve, postoji značajna verovatnoća da će da postane hroničan govorni poremećaj koji je mnogo više od nemogućnosti tečnog govora.
Pojačan fizički ili emocionalni stres mogu u značajnoj meri doprineti pojavi mucanja ali samo ukoliko dete ima genetsku predispoziju. Jedno istraživanje koje je trajalo više godina u SAD-u pokazalo je da je 14% dece pre početka mucanja imalo neki fizički stres (hospitalizaciju zbog bolesti ili hirurške intervencije, probleme sa disanjem, astmu ili neku drugu akutnu bolest), preko 40% dece je doživelo neki emocionalni stres (razvod roditelja, selidbu, uginuće kućnog ljubimca, dugoočekivanu proslavu rođendana), dok je oko 36% dece doživelo neku promenu u svakodnevnoj rutini (prestanak nošenja pelena, gubitak ili oduzimanje igračke koja im je davala sigurnost).
Prisutnost jezičkih stresora u obliku naglog povećanja broja reči, pojave fonološki i izgovorno kompleksnih reči, promena u složenosti rečenica, okidači su mucanja za 50% dece.
Nakon jednog istraživanja koje je trajalo trideset godina autori su sumirali sve sakupljene podatke i izvojili primarne faktore rizika za pojavu trajnog mucanja. Ti faktori su:
Istorija mucanja u porodici. Kod dece koja dolaze iz porodica sa trajnim mucanjem postoji veća verovatnoća da će i njihova putanja mucanja bude takva. Deca koja dolaze iz porodica u kojima su članovi mucali pa se oporavili i sama će najverovatnije prestati da mucaju.
Pol. Pretpostavlja se da se devojčice ranije oporavljaju, ali ako se oporavak ne desi u prvih 12 meseci, tada je rizik za nastavak mucanja kod devojčica veći nego kod dečaka.
Uzrast kada je mucanje počelo. Deca koja su nastavila da mucaju u vreme početka mucanja bila su starija od dece koja su se oporavila od mucanja.
Trend netačnosti. Deca koja su se oporavila i deca koja nastavljaju da mucaju statistički značajno se razlikuju u frekvenciji mucanja i u jačini mucanja oko 12 meseci nakon početka mucanja. Deca koja nastavljaju da mucaju imaju stabilan trend intenziteta i učestalosti mucanja, dok deca koja se oporavljaju imaju izražen pad učestalnosti i intenziteta mucanja. Smanjenje učestalosti netečnosti govora u prvoj godini mucanja smatra se pozitivnim prognostičkim kriterijumom za povlačenje mucanja.
Trajanje mucanja. Po mnogim autorima, ovo je najvažniji kriterijum. Dete koje muca velikim intenzitetom oko godinu dana i koje učestalo govori netečno upućuje na oprez kada su prognoze u pitanju. Mucanje, pa makar i blagog intenziteta, koje traje 3 ili 4 godine u stabilnom obliku, bez velikih promena jačine, može se smatrati trajnim. Svaka godina mucanja doprinosi smanjenju šansi za oporavak.
Broj jedinica ponavljanja i trajanje. Intenzitet mucanja na samom početku nije prognostički značajan faktor. Deca koja započnu mucanje sa velikom učestalošću ponavljanja slogova ili jednosložnih reči ne moraju razviti trajno mucanje. Ali, ako takvo višekratno i brzo ponavljanje traje, verovatnoća da će dete ući u rizik trajnog mucanja postaje veća.
Produžavanje glasova i zastoji u govoru. Ovo je faktor rizika u svakoj fazi osim u prvih nekoliko meseci od početka mucanja. Svako opadanje ovih simptoma kod dece koja su počela da mucaju, kao i stabilan trend opadanja, ukazuje na veliku verovatnoću za oporavak.
S obzirom na značaj emocionalnih faktora kada je mucanje u pitanju, sprovedena su brojna istraživanja koja su bavila mucanjem i emocionalnom reaktivnošću i regulacijom emocija kao crtama temperamenta ali i povezanošću mucanja i anksioznosti. Istraživanja su pokazala da je emocionalna regulacija dece koja mucaju slabija u odnosu na decu koja ne mucaju (kontrolna grupa). Isto tako, istraživanja ukazuju na povezanost mucanja sa stanjima povećane emocionalne reaktivnosti i smanjene regulacije pažnje i emocija. Ipak, u tumačenju ovih rezultata moramo da budemo oprezni. Povezanost nije isto što i kauzalnost (uzročnost). Iako mucanje može promeniti detetovu kogniciju i emocionalne reakcije, ono nije uzrokovano ni specifičnostima kognicije ni emocionalnim reakcijama deteta.
Za mucanje koje traje tri meseca ili kraće možemo govoriti kao o ranom mucanju i za takvo mucanje vrede drugačiji prognostički kriterijumi od onog koje traje godinu ili dve. Sa druge strane, za dete koje muca više od četiri godine i nije uključeno u neki od terapijskih postupaka, šanse za oporavak su 15%. Drugim rečima, sa protokom vremena, šanse da se neko dete prirodno oporavi od mucanja drastično se smanjuju.
Početak svake procene mucanja počiva na najvažnijem podatku, a to je vreme koje je proteklo od početka mucanja. Nakon procene intenziteta i tipa mucanja standardizovanim testovima, logoped potvrđuje roditeljima dijagnozu dečijeg mucanja (ili ređe, saopštava roditeljima da je reč o netečnostima koja nemaju obeležje mucanja) i sa njima se dogovara o započinjanju terapije dečijeg mucanja.
U slučajevima kada nije proteklo dovoljno vremena od početka mucanja (9 i više meseci) logoped sa roditeljima dogovara praćenje deteta. Ovo podrazumeva da u narednih nekoliko meseci roditelji prate intenzitet mucanja prema smernicama koje dobijaju od logopeda. Smatra se da vreme od oko 9 meseci omogućava da se verovatnoća prirodnog oporavka svede na prihvatljivu meru.
U situacijama kada su roditelji izrazito zabrinuti, kada postoji istorija mucanja u porodici, kada je dete svesno mucanja i na njega intenzivno emocionalno reaguje, u slučajevima mucanja koje bez opadanja traje duže od šest meseci moguće je započeti sa terapijom i sedam ili osam meseci nakon početka mucanja.
Tokom tretmana veoma je važna saradnja roditelja i logopeda, a kod starije dece i razumevanje od strane učitelja i nastavnika. Psihološka podrška, kako detetu, tako i celoj porodici, od velikog je značaja.
KORIŠĆENA LITERATURA:
1. Galić-Jušić Ines (2021). Mucanje: etilogija, dijagnostika, intervencije. Naklada Slap. ZagrebNAPOMENA:
Kompletan autorski sadržaj na našem sajtu koji uključuje grafičke, tekstualne, programske i ostale materijale, nalazi se pod zaštitom važećeg Zakona o autorskim i srodnim pravima. Zabranjeno je prenošenje tekstova u celini ili delova tekstova bez navođenja autora i izvora kao i linka ka našem sajtu (www.igromdoreci.com).