logopedsko-defektološki kutak

DISLEKSIJA (DYSLEKSIA)

Šta je disleksija?

Disleksija predstavlja značajno neslaganje između stvarnog i očekivanog nivoa čitanja u odnosu na mentalni uzrast. To je specifična smetnja u razvoju i savladavanju sposobnosti čitanja uprkos postojanju prosečne inteligencije, dobrog vida i sluha, sistematske obuke, adekvatne motivacije i povoljnih edukativnih, psiholoških i socijalnih uslova. Ispoljava se u oblasti tečnosti čitanja, brzine čitanja, tačnosti i razumevanja pročitanog. Često je udružena sa disgrafijom.

Osim otežane sposobnosti čitanja disleksija često podrazumeva i deficite vizuelne obrade, fonološkog kodiranja i razumevanja jezika, odnosno deficite svih modaliteta percepcije koji obuhvataju vrlo brzu obradu informacija. Pogađa muškarce i žene skoro podjednako, kao i osobe različitih etničkih i socio ekonomskih struktura. Podaci o učestalosti disleksije zavise od metodologije istraživanja i starosne grupe koja se opisuje. Zastupljenost disleksije i disgrafije u našoj zemlji je od 5 do 10 % školske populacije. Porodična istorija disleksije je najznačajni faktor rizika za pojavu disleksije, ali ne treba zanemariti ni istoriju sporog razvoja govora i jezika.

Veoma je važno razlikovati nesavladanu tehniku čitanja i disleksiju. Kod nesavladane tehnike čitanje deca čine početničke, nesistematizovane greške, koje se uz vežbanje relativno brzo prevazilaze. Deca sa disleksijom u odnosu na decu sa nedovoljno savladanom tehnikom čitanja prave konzistentne, karakteristične greške koje su otporne na korekciju. Greške kod dece sa disleksijom su mnogobrojne i stalno prisutne.

U manifestaciji poremećaja čitanja kod dece sa razvojnom disleksijom može se izdvojiti nekoliko tipičnih obeležja zavisno od kliničke slike:

Kako je prepoznati?
  • Otežano razlikovanje fonema po zvučnosti ( a-o, o-u, e-i);
  • Teškoće u povezivanju grafema sa fonemama, odnosno slova sa glasom;
  • Otežana analiza i sinteza glasova u rečima;
  • Zamena fonetski sličnih slova ( p-b, d-t, g-k, č-đ, č-dž);
  • Premeštanje redosleda slova u rečima;
  • Nepoštovanje ortografskih pravila;
  • Preskakanje kratkih reči ili dodavanje dodatnih (veznika, predloga...);
  • Spajanje i razdvajanje reči na pogrešnim mestima;
  • Preskakanje redova;
  • Ponavljanje jednog slova jedanput ili više puta;
  • Ponavljanje jednog slova jedanput ili više puta;
  • Zamena, izostavljanje ili dodavnje slova i/ili slogova unutar reči;
  • Teškoće u zapamćivanju slova, dovođenje u vezu štampanog i pisanog slova;
  • Produženo vreme čitanja i pisanja;
  • Smetnje u razumevanju pročitanog, zbog čega ima poteškoće u donošenju zaključaka.
disleksija-logoped-beograd-(2)

U nižim razredima osnovne škole disleksično dete može imati teškoće da:

  • upamti nazive dana u nedelji;
  • zapamti azbuku;
  • prati pljeskanjem ritam neke pesme;
  • mirno sedi;
  • navede reči koje počinju istim slovom;
  • odredi koje se reči međusobno rimuuju;
  • upamti složeniji usmeni nalog;
  • razlikuje kratke reči napisane sličnim slovima (na primer to od at);

Problem se uglavnom uočava pred kraj drugog razreda kada deca sa disleksijom značajno odstupaju od nivoa čitalačkih sposobnosti svojih vršnjaka i kada čitanje prestaje da bude predmet učenja već sredstvo kojim se uči.

Disleksična deca ponekad opisuju da im pri čitanju slova igraju, da ne mogu da uhvate red. Kad su stariji obično imaju neuredan i nerazumljiv rukopis, delom i zbog izostajanja nekih slova i slogova, a imaju i problem da izraze misao u pisanom obliku.

Posledice disleksije

Disleksija u značajnoj meri utiče na školsko i akademsko funkcionisanje. Čitanje je osnovna veština ne samo za srpski jezik već i za većinu drugih predmeta te su deca sa disleksijom u značajno nepovoljnijem položaju od svojih vršnjaka jer moraju da ulože mnogo veći napor kako bi postigli iste ili čak lošije rezultate. Neretko imaju teškoće i u drugim oblastima, kao što su praćenje sleda događaja, prostornoj orijentaciji, orijentaciji u vremenu, prisećanju reči. Za disleksičnu decu čitanje često postaje veoma mučno, izvor jakih frustracija i aktivnost koja se izbegava. Zbog toga ih roditelji, učitelji i nastavnici često doživljavaju kao lenje i nezainteresovane i pritiskaju da ,,se više trude’’, ,,uče više’’ što može rezultirati odbojnosti prema svakoj aktivnosti povezanoj sa školskim učenjem. Osim na školsko i akademsko funckcionisanje, disleksija utiče i na socijalno i emocionalno funkcionisanje. Nemogućnost adekvatnog čitanja i razumevanja pročitanog u kombinaciji sa izostajanjem razumevanja i podrške od stane roditelja i učitelja/nastavnika može sprečiti decu da ostvare svoje potencijale, dovesti do niskog samopoštovanja, anksioznosti pa čak i problema u ponašanju.

Zbog toga je veoma važno da se roditelji ukoliko posumnjaju da njihovo dete ima disleksiju obrate odgovarajućem stručnjaku (prvenstveno logopedu), kao i da nakon obavljanja dijagnostičkih pregleda započnu sa odgovarajućim tretmanom ukoliko se proceni da je tretman potreban.

Postavljanje dijagnoze?

Dijagnozu disleksije daje logoped nakon primenjenih odgovarajućih testova. Kako je jedan od dijagnostičkih kriterijuma minimum prosečna intelektualna sposobnost, pre postavljanja konačne dijagnoze, potrebno je obaviti i procenu intelektualnog funkcionisanja.

Iako se dijagnoza ne postavlja pre devete godine (minimum pre kraja drugog razreda), to ne znači da roditelji treba da čekaju da dete napuni devet godina i da se tek tada jave logopedu. Naprotiv, poželjno je da pomoć logopeda potraže što pre, već tokom prvog razreda ukoliko primete da njihovo dete ima teškoće u savladavanju tehnike čitanja. Ovo je naročito važno ukoliko su se na ranom uzrastu detetov govor i jezik razvijali sporije od uzrasno očekivanog (dete je kasnije progovorilo; bilo je agramatično i nakon četvrte godine…) i/ili ukoliko među bližim srodnicima postoji neko sa disleksijom (zbog velike genetske uslovljenosti disleksije). Logoped će nakon što zada detetu bateriju standardizovanih testova utvrditi da li je reč o otežanom savladavanju čitanja ili su greške koje dete prave mogući prediktori dislekcije, i na osnovu dobijenih rezultata predložiti roditeljima odgovarajući tretman.

Tretman disleksije

Rano prepoznavanje i logopedski tretman su od velikog značaja. Iako ne postoji lek za disleksiju, sistematskim, intenzivnim i blagovremenim tretmanom simptomi disleksije se mogu ublažiti, i samim tim detetu značajno olakšati savladavanje školskog gradiva.

Tokom tretmana veoma je važna saradnja logopeda sa roditeljima, ali i saradnja roditelja i škole. Često je potrebna i podrška psihologa, kako detetu, tako i celoj porodici.

Tekst pripremile Milana Šukilović, logoped i Jelena Krivačić, psiholog

KORIŠĆENA LITERATURA:

1. Aarnoutse, C., & Van Leeuwe, J. (2000). Development of poor and better readers during the elementary school. Educational Research and Evaluation, 251-278

2. Conrad, N. J., & Levy, B. A. (2007). Letter processing and the formation of memory representations in children with naming speed deficits. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 20(3), 201–223

3. Denckla, M. B., & Rudel, R. G. (1976). Rapid “automatized”naming (R.A.N) Dyslexia differentiated from other learning disabilities. Neuropsychologia,14, 471–479.

4. Golubović, S. (2012). Razvojni jezički poremećaji. Drugo, izmenjeno i dopunjeno izdanje. Beograd: Društvo defektologa Srbije.

5. Golubović, S. (2017). Fonološki poremećaji. Treće, izmenjeno i dopunjeno izdanje. Beograd: Društvo defektologa Srbije, Tonplus.

NAPOMENA:

Kompletan autorski sadržaj na našem sajtu koji uključuje grafičke, tekstualne, programske i ostale materijale, nalazi se pod zaštitom važećeg Zakona o autorskim i srodnim pravima. Zabranjeno je prenošenje tekstova u celini ili delova tekstova bez navođenja autora i izvora kao i linka ka našem sajtu (www.igromdoreci.com).