logopedsko-defektološki kutak
DISGRAFIJA (DYSGRAPHIA)
Disgrafija je specifična smetnja u razvoju, učenju i savladavanju sposobnosti pisanja uprkos postojanju prosečne inteligencije, dobrog vida i sluha, sistematske obuke, adekvatne motivacije i povoljnih edukativnih, psiholoških i socijalnih uslova. Često je udružena sa disleksijom.
Disgrafičnom detetu nedostaju brojne veštine povezane sa procesom pisanja:
izvršno-motorne sposobnosti, vizuo-prostorne sposobnosti, adekvatna brzina pokreta rukom i koordinacija oko-pokret.
Problem se uglavnom uočava pred kraj drugog razreda kada deca sa disgrafijom počinju značajno odstupaju od svojih vršnjaka kada je u pitanju ovladavanje tehnikom pisanja. U isto vreme pisanje prestaje da bude predmet učenja već sredstvo kojim se uči.
Podaci o učestalosti disgrafije zavise od metodologije istraživanja i starosne grupe koja se opisuje. Zastupljenost disgrafije u našoj zemlji je od 5 do 10% školske populacije.
Porodična istorija disgrafije je najznačajni faktor rizika za pojavu disgrafije, ali ne treba zanemariti ni istoriju sporog razvoja govora i jezika.
Veoma je važno razlikovati nesavladanu tehniku pisanja i disgrafiju. Kod nesavladane tehnike pisanja deca čine početničke, nesistematizovane greške, koje se uz vežbanje relativno brzo prevazilaze. Deca sa disgrafijom u odnosu na decu sa nedovoljno savladanom tehnikom pisanja prave konzistentne, karakteristične greške koje su otporne na korekciju. Greške kod dece sa disgrafijom su mnogobrojne i stalno prisutne.
Važno je napomenuti da nečitak i neuredan rukopis deteta ne mora nužno ukazivati da dete ima disgrafiju.
U manifestaciji poremećaja pisanja kod dece sa disgrafijom može se izdvojiti nekoliko tipičnih obeležja zavisno od kliničke slike:
- Nedovoljno uočavanje razlika između slova sličnih po obliku i njihova zamena (n-h, c-o, s-š);
- Smetnje u zapamćivanju slova;
- Pisanje sa desna u levo;
- Pisanje brojeva na suprotnu stranu;
- Rukopis je neuredan;
- Redovi su ulomljeni, talasasti ili silaze koso;
- Reči su između sebe stisnute ili je prostor između njih neujednačen, čas je širi, čas uži;
- Linija slova je nazubljena, čas deblja, čas tanja;
- Česta su ispravljana slova docrtavanjem delova slova;
- Slova se ne nadovezuju nego se nadodaju, jedna naležu na druge;
- Zamenjivanje ili premeštanje sličnih slova;
- Izostavljanje slova;
- Izostavljanje slogova.
Svaki tip greške ukazuje na određen tip disgrafije. Razvojne disgrafije se mogu podeliti na vizuelne, auditivne, jezičke i grafomotorne disgrafije.
Vizuelna disgrafija nastaje kao posledica poremećaja u domenu vizuelne percepcije i diskriminacije, vizuelne memorije i prostorne orijentacije. Čest uzrok pojave vizuelne disgrafije jeste sužen opseg vizuelne percepcije pri potpuno očuvanom vidu.
Auditivna disgrafija nastaje zbog nerazvijenog fonemskog sluha kada i pored normalnog fiziološkog prijema zvuka ne postoji auditivno diferenciranje fonema kao ni odgovarajuća auditivna memorija za te glasove. Greške u pisanju su u slučaju auditivne disgrafije uzrokovane teškoćama u izgovoru i/ili međusobnom slušnom razlikovanju glasova.
Jezičke disgrafije imaju u osnovi patološki jezički razvoj i patološki nerazvijen govor. Kod ovog tipa disgrafija jezička struktura nije dovoljno izgrađena što se odražava i na pisanje. Kod ove dece su razvijene samo površinske strukture govora, dok dubinske jezičke strukture još nisu dovoljno sazrele.
Grafomotorna disgrafija nastaje zbog nerazvijenih i nekoordinisanih grafomotornih pokreta ruke koji narušavaju samo rukopis, a ne njegov sadržaj i pravopis. Ona je povezana sa neadekvatnom razvijenošću suptilnih motornih funkcija, a manifestuje se u trajnim i brojnim zamenama slova prema sličnosti načina pisanja i u nestabilnom, nečitkom rukopisu.
Disgrafija u značajnoj meri utiče na školsko i akademsko funkcionisanje. Disgrafija je teškoća koja predstavlja veliku prepreku u učenju. Deca sa disgrafijom su u značajno nepovoljnijem položaju od svojih vršnjaka jer moraju da ulože mnogo veći napor kako bi postigli iste ili čak gore rezultate. Za decu sa disgrafijom pisanje je uglavnom naporno, a samim tim brzo postaje izvor jakih frustracija i aktivnost koja se izbegava. Zbog toga ih roditelji, učitelji i nastavnici često doživljavaju kao lenje i nezainteresovane i pritiskaju da ,,se više trude’’, ,,uče više’’ i/ili ,,pišu brže’’ što može rezultirati odbojnosti prema svakoj aktivnosti povezanoj sa školskim učenjem. Osim na školsko i akademsko funckcionisanje, disgrafija utiče i na socijalno i emocionalno funkcionisanje. Nemogućnost adekvatnog pisanja u kombinaciji sa izostajanjem razumevanja i podrške od strane roditelja i učitelja/nastavnika može sprečiti decu da ostvare svoje potencijale, dovesti do niskog samopoštovanja, anksioznosti, pa čak i problema u ponašanju.
Zbog toga je veoma važno da se roditelji ukoliko posumnjaju da njihovo dete ima disgrafiju obrate odgovarajućem stručnjaku (prvenstveno logopedu), kao i da nakon obavljanja dijagnostičkih pregleda započnu sa odgovarajućim tretmanom ukoliko se proceni da je tretman potreban.
Dijagnozu disgrafije daje logoped nakon primenjenih odgovarajućih testova. Kako je jedan od dijagnostičkih kriterijuma minimum prosečna intelektualna sposobnost, pre postavljanja konačne dijagnoze, potrebno je obaviti i procenu intelektualnog funkcionisanja.
Iako se dijagnoza ne postavlja pre devete godine (minimum pre kraja drugog razreda), to ne znači da roditelji treba da čekaju da dete napuni devet godina i da se tek tada jave logopedu. Naprotiv, poželjno je da pomoć logopeda potraže što pre, već tokom prvog razreda ukoliko primete da njihovo dete ima teškoće u savladavanju tehnike pisanja. Ovo je naročito važno ukoliko su se na ranom uzrastu detetov govor i jezik razvijali sporije od uzrasno očekivanog (dete je kasnije progovorilo; bilo je agramatično i nakon četvrte godine…) i/ili ukoliko među bližim srodnicima postoji neko sa disgrafijom (zbog velike genetske uslovljenosti disgrafije). Logoped će nakon što zada detetu bateriju standardizovanih testova utvrditi da li je reč o otežanom savladavanju pisanja ili su greške koje dete prave mogući prediktori disgrafije, i na osnovu dobijenih rezultata predložiti roditeljima odgovarajući tretman.
Rano prepoznavanje i logopedski tretman su od velikog značaja. Iako ne postoji lek za disgrafiju (kao ni za disleksiju), sistematskim, intenzivnim i blagovremenim tretmanom simptomi disgrafije se mogu ublažiti, i samim tim detetu značajno olakšati savladavanje školskog gradiva. Sam tretman zavisi od tipa disgrafije.
Tokom tretmana veoma je važna saradnja logopeda sa roditeljima, ali i saradnja roditelja i škole. Često je potrebna i podrška psihologa, kako detetu, tako i celoj porodici.
KORIŠĆENA LITERATURA:
1. Aarnoutse, C., & Van Leeuwe, J. (2000). Development of poor and better readers during the elementary school. Educational Research and Evaluation, 251-2782. Conrad, N. J., & Levy, B. A. (2007). Letter processing and the formation of memory representations in children with naming speed deficits. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 20(3), 201–223
3. Denckla, M. B., & Rudel, R. G. (1976). Rapid “automatized”naming (R.A.N) Dyslexia differentiated from other learning disabilities. Neuropsychologia,14, 471–479. 4. Golubović, S. (2012). Razvojni jezički poremećaji. Drugo, izmenjeno i dopunjeno izdanje. Beograd: Društvo defektologa Srbije.
5. Golubović, S. (2017). Fonološki poremećaji. Treće, izmenjeno i dopunjeno izdanje. Beograd: Društvo defektologa Srbije, Tonplus.
6. Livingston E. M. & Siegel L. S. (2018). Developmental dyslexia: emotional impact and consequences, Australian Journal of Learning
7. Snowling, M. J. (2001). From language to reading and dyslexia1. Dyslexia, 7, 37–46
8. Vladisavljević, S. (1991). Disleksija i disgrafija. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva
NAPOMENA:
Kompletan autorski sadržaj na našem sajtu koji uključuje grafičke, tekstualne, programske i ostale materijale, nalazi se pod zaštitom važećeg Zakona o autorskim i srodnim pravima. Zabranjeno je prenošenje tekstova u celini ili delova tekstova bez navođenja autora i izvora kao i linka ka našem sajtu (www.igromdoreci.com).